سلسله مقالات فرهنگ قرآنی و اسلامی فراغی (2)
(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریه همگرایی تمدن ها)
تحقیق : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

نورخورشید و ماه

نور خورشید نور اصلی بوده ، و نور ماه بازتابی از آن می باشد . در آیات متعددی از قرآن کریم چنین آمده است که ماه نوری در آسمان و خورشید ضیاء و سراجی برای آن است .
خداوند متعال در قرآن کریم از خورشید و ماه به عنوان دو آیه و نشانه الهی یاد می‌نماید که اندیشمندان باید در آن دو مطالعه و تفکر کنند . در آیات قرآن ، براى خورشيد كلماتى همچون «سِراج» و «ضِياء» و در مورد ماه ، كلمات «نُور» و «مُنِير» به كار رفته است . از این رو برخی از صاحبنظران در زمینه اعجاز علمی قرآن بر آنند که در قرآن کریم به این نکته اشاره شده است که خورشید جسمی نورانی و ماه جسمی تاریک است که نور آن ناشی از بازتاب نور خورشید است در این باره بیش از همه به آیه 5 سوره یونس و آیه 16 سوره نوح استناد شده است که خداوند می‌فرماید :
هُوَ ٱلَّذِي جَعَلَ ٱلشَّمۡسَ ضِيَآءٗ وَٱلۡقَمَرَ نُورٗا … (5یونس)
اوست كسى كه خورشيد را روشنايى بخشيد و ماه را تابان كرد .
وَجَعَلَ ٱلۡقَمَرَ فِيهِنَّ نُورٗا وَجَعَلَ ٱلشَّمۡسَ سِرَاجٗا ١٦ (16نوح)
و ماه را در ميان آنها روشنايى‏‌بخش گردانيد و خورشيد را [چون‏] چراغى قرار داد .

همانطور که ملاحظه می‌شود ، خداوند متعال در این آیات ماه را به عنوان نوری در آسمان و خورشید را ضیاء و سراج معرفی می‌نماید .
برخی از مفسران از تقابل کاربرد سراج برای خورشید و نور برای ماه چنین نتیجه گرفته‌اند که نور ماه ، بر خلاف خورشید اکتسابی است . به عبارت دیگر این دسته برآنند که سراج بودن شمس به این نکته اشاره دارد که نور ماه اکتسابی است و از خورشید گرفته شده است . نور بودن قمر بدین معناست که ماه روشن کننده زمین به وسیله نور کسب شده از خورشید است و ذاتاً نورانی نیست تا به عنوان سراج شناخته شود . بنابراین می‌توان گفت که ویژگی اصلی مشترک بین خورشید و سراج همان نورانیت ذاتی است که ماه فاقد آن است . بعد از خورشید ماه درخشان‌‌ترین جسم در آسمان است . البته نوری که مشاهده می‌کنیم تنها بازتاب نور خورشید است . سطح ماه کاملاً تاریک است و تنها در صد کمی از نور خورشید را بازتاب می‌کند. اما همین مقدار نور، برای روشن کردن آسمان شب کافی است . (با اختصار از پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی )
*
حضرت مخدومقلی فراغی (رحمة الله علیه) گوید :
اَمر اَدِب بِر بیضه نی نوّار اَدَن رَبِّم جَلیل
خداوند جلیل که با امرش بیضه ای (کنایه از آفتاب) را بسیار پر نور گرداند .

منابع :
۱- قرآن مجید
۲- با اختصار از مقاله پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی
۳- نرم‌افزار دیوان مخدومقلی فراغی، با همکاری استادان عطاگزلی، تاقی‌زاده ، گری .
۴- دیوان کامل مختومقلی فراغی به اهتمام استاد مراد دوردی قاضی .
۵- سایت جامع التفاسیر و الترجمات .