بسم الله الرحمن الرحیم
آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۳۱)
(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)
تحقیقی جدید از: حافظ اراز محمد آخوند یمرلی
اشیایی که عارف مخدومقلی فراغی دنیا را به آنها تشبیه کرده اند :
۱ـ دنیا مانند مردار:
۱ـ دنیا مردار است و جویندگان آن سگان اند :
دنیا مردار، اول ییلانینگ زهریندن
توی دوکولر، قانات قیرلار، پر گیدر
«دنیا مُردار: اشاره است به «الدُّنْيَا جِيفَةٌ وَ طُلّابُهَا كِلَابٌ» (کشف الخفاء، ۱\۴۰۸). دنيا مُرداراست و جویندگآنش سگان اند.ن ناقدان حدیث آن را از موضوعات دانسته اند .» (منطق الطیر، عطار نیشابوری، تعلیقات شفیعی کدکنی ص ۵۳۰)
*
۲ـ دنیا چون ماری خوش خط و خال:
دنیا ماردیر، یاستانیب سن یاتیپ سن
اینجالارمی بیله یاتان مار بیله؟
و بعضی در این خصوص دنیا را تشبیه نموده اند: به ماری که ظاهر آن نرم و هموار، وباطنش زهر قتال است. و هر که ظاهر و باطن او را شناخت حقیقت آن را می شناسد.
*
۳ـ دنیا همچو زن عجوزه هزار داماد:
دنیا زن دیر، کؤپ اویناشلی، اری بیر
بیر اؤپۆشده اتینگ، قانینگ سۏرۇبییر
توضیح :
در مخالفت ظاهر دنیا و باطنش گفته اند که: دنیا مانند پیرزنی است متعفن که ظاهر خود را زینت دهد و خود را به انواع حلی و زیور بیاراید تا مردمان را به خودفریفته سازد، و ایشان فریب آن را خورده با آن دست در آغوش نمایند، چون نقاب ازچهره آن بردارند و بر باطن آن خبردار گردند ببینند عجوزه ای است کریه صورت، قبیح سیرت، به انواع قبایح موصوف، و به اقسام معایب معروف.
*
۴ـ دنیا چونان دختری زیبا و پاکیزه:
نصحیتیم بودور، بیان ایلهسم
جلوهلی پاکیزه قیزدیر بو دنیا
شیوه سینی آیدیپ، عیان ایلهسم
عالمه آشکار سوزدور بو دنیا
*
آرامی قراری یوقدور، گزهگن
آل-یاشیل گیینیپ اؤزون بزهگن
بیر شۇم صفت گۆلۆمسیران قیز اکن
آدم اوغلون یره سالدی بو دنیا
*
۵ـ تشبیه دنیا به زن فاحشه:
اۏینی بیلن خلقینگ کۆنگلۆن آلادی
قاشین قاقیپ غمزه بیلن گۆلردی
هر ایکی گون بیر أر حالاپ آلادی
اقراری یوق اؤزی لَولی بو دنیا
*
دوستلار، هوس اتمأنگ لۏلی عیالی
سیزی آلدار، کؤپدور آنینگ خیالی
*
۶ـ شباهت دنیا به خواب دیدن:
دایانمانگ بختا، اقبالا
دۏلانار یۆز مۆنگ خیالا
اعتبار یۏق گنجه، مالا
دنیا منگزأر دۆیشۆمیزه
*
فراغی، دنیا دۆیشدور
دۆیش گورسنگ، دویبی هیچدیر
جهاندا یامان ایشدیر
قۇری گلیپ، بۏش گیتمک
*
۷ـ دنیا بسان دریای ژرف و عمیق و خطرناک:
بو دنیا بیر دۆیپسۆز دریا
غرق ادر، بولما بیپروا
مغرور بولما مالِ دنیا
گزکلی نَوبتا منگزأر
*
۸ ـ دنیا همچون کاروانسرایی قدیمی که خلایق دائم از آن گذر کنند :
بو دنیا، بیلسهنگیز، کؤنه سارایدیر
خلایق، کرون دیر، گچر یارانلار
*
غافل بولمانگ، دنیا گلن اؤترلر
موندا خوشوقت بولمانگ، باردیر بترلر
چکیلر کرونلر، یؤریر هاطارلار
بیر ایزی اۆزۆلمز گؤچدۆر یارانلار
*
دُنیا بیر منزلدیر گلیپ-گچرگه
بو منزیله گلگن، گیتمهیین قالماز
*
مخدومقلی، گلن، گچر
بو گُذره قۏنان، گؤچر
*
دوستلار بو دنیاگه یۏقدور اعتبار
کیمسه گلیپ، کیمسه گیدیپ بارادیر
*
تخم سال، اورار سن، گلدینگ بو جایا
عُمرۆنگنی گچیرمه بیهوده ضایا
نظر ایلأر سیزلر اوشبو دنیایه
گلن گچر، دورماز، کونه سارایدیر
*
بو دنیا فانی دیر، توتماز بنانی
بو دنیأگه گلن گچیپ بارادیر
*
بو دنیا بیر سرای دیر،
گلن گچیپ بارای دیر
*
۹ـ دنیا بازیگری کهنه کار که همه را می فریبد :
دوستلار، بیل باغلامانگ کونه دنیاگه
بو دنیا بازیگر، بیلینگ، آل ادر
اوزونگی تاشلاییر دریا دویبونه
آلار جانینگ، سوزلار تیلینگ لال ادر
*
دنیا اوّل بَدَل، قَلْبدیر، قلّابدیر
چرخِ چنبر بازیگرِ کذّابدیر
*
مالِ دنیا اسسی برمز،
بازیگر دیر، آلدا دیر(ص۳۷۰ )
*
بو دنیا بازیگأردیر
بازیسین چالدی گیتدی
گُمراه اتدی نیچأنی
یولداش دییپ آلدی گیتدی
*
۱۰ـ دنیا به گردوی پوسیده و پوک ماند :
بو دنیا دونوپدیر بیر چویروک حوزا
گورونگ، آدمزادی، نه خیال ادر؟!
*
۱۱ـ دنیا مثل یک دریا و آدم حباب آن است :
دنیا بیر دریادیر، آدم حُبابدیر
حُباب سوودا باقی قالماز، یارانلار!
*
۱۲ـ دنیا دروغگویی که به عهد و پیمانش عمل نکند :
دنیا یالانچیدیر، حرص و هوسدیر
یالانچیغا بیل باغلاماق عبثدیر
حرامیدیر، حرامزادا نأکسدیر
بیر عهد و پیماندا دورماز، یارانلار! (ص۱۱۷)
*
۱۳ـ این دنیا به مثابه خُفّاش (موش کور) در حال جویدن ریشه ها :
بو دنیا بیر کور سیچانینگ مثالی
کوکلری بیربه-بیر کرتیپ دوروپدیر
*
۱۴ـ شباهت دنیا به رنگ آسمان :
من دنیانی آسمانداقی رنگ بیلدیم
ایسسی-ایسسی آسیلیشدیم، سونگ بیلدیم
ایمدی آنینگ بارین- یوغون دنگ بیلدیم
سود قایسی دیر، زیان قایسی، بیلمهدیم
*
۱۵ـ این دنیای فانی چون مار هفت سر است :
دنیا یدی باشلی یالماوۇز ماردیر
قاچغانلار قوتولماز بو بلالاردان!
*
۱۶ـ دنیای پوچ و هیچ :
بو دنیانی گؤچۆپ بارغان گوچ بیلدیم
ایشینی بد آنگدیم اؤزۆن پوچ بیلدیم
اؤنگۆن اۏیۇن بیلدیم سۏنگۇن هیچ بیلدیم
تیریک ارکن، اؤلی بولوپ قالیپ من
*
۱۷ـ دنیا بند است و تن پرده :
مخدومقلی دییر مرده
دنیا بنددیر، تن پرده
بو باشیم سانسیز درده
دوشدی دیییپ آغلارین
*
۱۸ـ دنیا مانند سیلاب و عمر همچون کشتی است :
شیرین جان رشتهسی تنده اۏسال دیر
نفسینگ بیر مگس دیر، مال بیر عسل دیر
دنیا آبِ سیل دیر، عمر بیر سال دیر
عُمره اعتبار یۏق، نأگه یاتیپ سن
*
۱۹ـ دنیا مانند صدای رعد و برق آسمان است که فوراً باران ببارد :
بو دنیا غوغادیر، بیر قالماغال دیر
کیمی بر-ها-بر دیر، کیم آل-ها-آل دیر
ییگیتلر، بو دنیا شونگا مثال دیر
برق اورار آسماندا، باران اگلنمز
*
۲۰ـ دنیا چون دریا، و تن همچون کشتی :
مۆنگ عشق ایله مالِ دنیا ییغار سن
بیر شای اوچین یوز کؤنگۆلگه دگر سن
دنیا ــ دریا، تن بیر سالدیر، آغار سن
قاچانا دنگ تای گیدر سن دۆز بیله
*
۲۱ـ این دنیا همچون خاری خشکیده است :
بو دنیا سالینان بیر قۇری خاردیر
آیلانیپ، دۏلانیپ، قیلغیل نمازی
منابع :
۱. قرآن مجید
۲. نرمافزار دیوان مخدومقلی فراغی ، با همکاری استادان عطا گزلی، تاقی زاده ، گری
۳. سایت جامع التفاسیر و الترجمات
۴. دیوان فراغی چاپ قاضی
۵. ترجمه فارسی اشعار فراغی مجموعه ۴ جلدی گروه مترجمین
۶. منطق الطیر، عطار نیشابوری، تعلیقات شفیعی کدکنی