آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۹)

بسم الله الرحمن الرحیم

(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)

تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

(صفحۀ ۱۴۰ تا صفحۀ … بر اساس نسخۀ قاضی فراغی)

(صفحۀ ۱۴۰)

ثُمَّ أَمَاتَهُۥ فَأَقۡبَرَهُۥ ٢١ (عبس/۲۱)

آنگاه [پس از پایان عمر،] او را میرانْد و در قبر [پنهان] نمود .

أَلۡهَىٰكُمُ ٱلتَّكَاثُرُ ١ حَتَّىٰ زُرۡتُمُ ٱلۡمَقَابِرَ ٢ (تکاثر/۲)

زیاده‌خواهی ، شما را به خود مشغول [و از یادِ پروردگار غافل] ساخت تا [پایانِ] كارتان به گورستان رسید.

ایشیک سیز ، توینوک سیز جایه

بیر گون التیپ سالاجاقـــدیر

ایشیك işik = قاپی، گیرلگه . (ف. در، دروازه )

ایشیك سیز جاى işiksiz jаý = ۱ـ قاپی سیز اؤی ۲ـ قبر، گؤر

توینیك tüýnük = قارا اؤیونگ اۏقلارینی بیرلشدیریان یوقارقی تگه لک بؤله گی. (ف. سقف دایره ای شکل آلاچیق، پنجره، روزنه)

توینیك سیز أوى tüýnüksiz öý = ۱ـ پنجره سیز اؤی ۲ـ قبر، گؤر

*

یاقاسیز ، اتِک سیز بیر دون بیچرلر  (کفن)

ایشیک سیز ، توینوک سیز اؤی لری باردیر (قبر)

*

كُلُّ مَنۡ عَلَيۡهَا فَانٖ ٢٦ وَيَبۡقَىٰ وَجۡهُ رَبِّكَ ذُو ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِكۡرَامِ ٢٧ (رحمن/۲۶)

هر چه روی زمین وجود دارد ، فناپذیر است و [تنها ذات جاوید و] روی پروردگار باشکوه و ارجمندت باقی خواهد ماند .

… لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۚ كُلُّ شَيۡءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجۡهَهُۥۚ …   (قصص/88)

هیچ معبودی [به‌حق] جز او نیست. همه چیز فناپذیر است؛ مگر [ذات جاوید و] روی او.

یارادان قادر خدایینگ          تنها اؤزی قالاجاقدیر

*

قیامتدا‌ دۏغری‌ یو‌لو‌نگ

صراط کؤپری‌ بولاجاقدیر

صراط syrаt =

۱ـ یول، دۏغری یول (ف. راه ، راه مستقیم)

۲ـ کوپری، صراط کوپری (ف. پل، پل صراط)

دینی دوشونجی لره گؤرا دوزخینگ اؤستینده بولان داراجیق کوپری نینگ آدی، اؤل گویا قیلدن اینچه و قلیچدن ییتی (تیز) میشین؛ قیامت دا شوندان گچنلر بهشته باریارمیش.

صراط کؤپرۆسیندن سلامت گچر

حقا قوللوق ادن جانی بیلأنی (ص۳۴۳ )

(فرهنگ عاشور پور، ج۱، ص۶۸۴)

دوستلار، باردیر صراط آتلیغ‌ بیر گذر

مۆنگ ییللیق‌ یو‌ل بولار، یو‌لی‌ سربسر

قیلدان‌ اینچه‌، قیلیچدان‌ تیز کسر

     مۆنگ ییل اینیپ‌، مۆنگ ییل چیقیشماق ‌باردیر (ص۱۶۴)

توضیح : به صراط ايمان داريم و آن عبارت از پلي است كه بر روي دوزخ نصب مي شود، گذرگاهي بسيار وحشتناك و خطرناك است كه مردم براي ورود به بهشت از روي آن بايد عبوركنند،‌ بعضي بقدري سريع و تند عبور مي كنند مانند چشم به هم زدني، بعضي مانند برق، بعضي مانند باد، بعضي مانند پرنده، بعضي مانند اسب تيزرو، و بعضي مانند شخص تيز رفتاري مي دوند، از همه آخرتر كساني هستند كه خود را به زور مي كشند، عبور هر كسي بر مبناي عمل اوست، بعضي هم هستند كه نورشان فقط به اندازه شصت پايشان است، كسان ديگري هم هستند كه ربوده مي شوند و به دوزخ پرت مي شوند، اما كسي كه از پل (صراط) عبور كند وارد بهشت شده است.

مطیع الله واحدی) / کتاب کلید عقیده)

*

وَلِسُلَيۡمَٰنَ ٱلرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهۡرٞ وَرَوَاحُهَا شَهۡرٞۖ وَأَسَلۡنَا لَهُۥ عَيۡنَ ٱلۡقِطۡرِۖ  … (سبأ/۱۲)

و برای سلیمان، باد را [به خدمت گماشتیم] که [در وزشِ] صبحگاهان، مسیر یک ماهه را طی می‌کرد و شامگاهان [نیز] مسیر یک ماهه را می‌پیمود ؛ و چشمۀ مس [گداخته] را برایش روان ساختیم .

سلیمان‌ دک‌ سؤزۆنگ یؤریر سو‌ولارا

اسکندر د‌ک‌ دریا سالی‌ سیزینگدیر

ونیز :

دیرناق بیله داغلار دیلن بنی جان

       سوُوا ، یله حُکم ایله گن سلیمان (ص۸۸)

 توضیح : خداوند چشمۀ مس جوشان و ذوب شده در معدن را ـ مانند آبی که از چشمه می جوشد ـ در اختیارحضرت سلیمان (ع) نهاد که اسباب و آلات مورد نیاز از آن ساخته شود.

(تفسیر نورالکلام، ج۴،ص۴۴۵، فریدون سپری)

*

(صفحۀ ۱۴۱)

مَّثَلُ ٱلۡجَنَّةِ ٱلَّتِي وُعِدَ ٱلۡمُتَّقُونَۖ فِيهَآ أَنۡهَٰرٞ مِّن مَّآءٍ غَيۡرِ ءَاسِنٖ وَأَنۡهَٰرٞ مِّن لَّبَنٖ لَّمۡ يَتَغَيَّرۡ طَعۡمُهُۥ وَأَنۡهَٰرٞ مِّنۡ خَمۡرٖ لَّذَّةٖ لِّلشَّٰرِبِينَ وَأَنۡهَٰرٞ مِّنۡ عَسَلٖ مُّصَفّٗىۖ …  (محمد/۱۵)

توصیف بهشتى كه به پرهیزگاران وعده داده شده ، [چنین است كه در آن ، ۱ـ جویبارهایی از آبی [خالص و زلال] که بو و مزه‌اش تغییر نکرده ؛۲ـ و جویبارهایی از شیری كه طعمش دگرگون نگشته ؛۳ـ و جویبارهایی از شرابی كه مایۀ لذتِ نوشندگان است ؛۴ـ و جویبارهایی از عسل ناب است…

اوچماخا یۆزلنسنگ، یو‌للاری‌ آباد

کوثرده‌ دورت آریق‌ آبی‌دان‌ قاندیر

*

و نیز ابیاتی دیگر در این مورد:

بالدان دیر ، سویت دن دیر آقان بوُلاغی

      مؤمن  لرینگ  براغ  بوُلار  اوُلاغی (ص۱۰۶)

*

دوردی شاعر:

نیچه آریغی بار، نأمه‌دیر آدی

مخدومقلی:

ایچینده دورت آریق، مصوّر آدی (ص۳۰۹، ۳۱۰)

*

           وَٱذۡكُرِ ٱسۡمَ رَبِّكَ بُكۡرَةٗ وَأَصِيلٗا ٢٥ (انسان/۲۵)

 و صبح و شام ، نامِ پروردگارت را یاد کن

. مختومقلی ، موُندا دورماز سن باقی

    المدام ، صبح و شام یاد ایله حقی

*

(صفحۀ ۱۴۲)

وَبَنَيۡنَا فَوۡقَكُمۡ سَبۡعٗا شِدَادٗا ١٢ (نبأ/۱۲)

 و بر فراز شما هفت [آسمان] محکم بنا کردیم .

خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ بِغَيۡرِ عَمَدٖ تَرَوۡنَهَاۖ وَأَلۡقَىٰ فِي ٱلۡأَرۡضِ رَوَٰسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمۡ وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَآبَّةٖۚ … (لقمان/۱۰)

چنان که می‌بینید ، [الله] آسمان‌ها را بدون ستون آفرید و کوه‌های استوار [و محکمی] در زمین پِی افکند تا [زمین] شما را نلرزانَد .

یدی قات آسمانی ، یری

محکم ادن بیر الله دیر

*

وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ إِلَّا رَحۡمَةٗ لِّلۡعَٰلَمِينَ ١٠٧ (انبیاء/۱۰۷)

و [ای محمد،] تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.

ایکی‌ جهانینگ، سروری‌

دین‌، محمد مصطفی‌‌دیر

*

محمدنی سرور ایلأپ جهانا

          دییدی: «پیغمبرِ آخر زمانا» (ص۳۰۵)

*

وَلَمَّا جَآءَ مُوسَىٰ لِمِيقَٰتِنَا وَكَلَّمَهُۥ رَبُّهُۥ قَالَ رَبِّ أَرِنِيٓ أَنظُرۡ إِلَيۡكَۚ قَالَ لَن تَرَىٰنِي وَلَٰكِنِ ٱنظُرۡ إِلَى ٱلۡجَبَلِ فَإِنِ ٱسۡتَقَرَّ مَكَانَهُۥ فَسَوۡفَ تَرَىٰنِيۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُۥ لِلۡجَبَلِ جَعَلَهُۥ دَكّٗا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقٗاۚ فَلَمَّآ أَفَاقَ قَالَ سُبۡحَٰنَكَ تُبۡتُ إِلَيۡكَ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ١٤٣

و هنگامی‌ که موسی به وعده‌گاهِ ما آمد و پروردگارش [بی‌واسطه] با او سخن گفت. [موسی] عرض کرد: «پروردگارا، خود را به من نشان بده تا به تو بنگرم». [الله] فرمود: «[در دنیا] هرگز مرا نخواهی دید؛ ولی به این کوه بنگر؛ اگر در جای خود برقرار باقی ماند، تو [نیز] مرا خواهی دید». پس چون پروردگارش بر [آن] کوه تجلی کرد، آن را متلاشی [و پراکنده] ساخت و موسی مدهوش افتاد و چون به هوش آمد، عرض کرد: «[بار الها،] تو پاک و منزّهی. به درگاهت توبه كردم و بی‌تردید، من [میان قومِ خود] نخستین مؤمن هستم».

محمددن‌ اوّ‌ل اؤتن‌

الله‌نینگ سرّینا یتن‌

طور داغیندا مسکن‌ توتان‌

اول موسی‌ کلیم‌ الله‌دیر

*

عاشقلار فاش‌ اۏ‌لوپ، عشقا مۆننده

‌        طورا‌ نظر دۆشۆپ‌، داغلار یاناندا (ص۹۱)

***

وَقَالَ نِسۡوَةٞ فِي ٱلۡمَدِينَةِ ٱمۡرَأَتُ ٱلۡعَزِيزِ تُرَٰوِدُ فَتَىٰهَا عَن نَّفۡسِهِۦۖ قَدۡ شَغَفَهَا حُبًّاۖ إِنَّا لَنَرَىٰهَا فِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٖ ٣٠

[هنگامی که این خبر منتشر شد] برخی از زنان در شهر گفتند: «همسر عزیز [مصر]، از غلام [جوان] خویش تقاضای کامجویی می‌کند [و] سخت شیفته‌اش گشته است. ما او را واقعاً در گمراهی آشکاری می‌بینیم».

مصر شهرینده‌ یوسفه

‌عاشق‌ بولان‌ زلیخادیر

*

عاشق‌ بو‌لدی‌ أر یوسف‌نینگ گؤرکونه

‌سالدی‌لار یدی‌ قات یرینگ برکینه‌

آلتی‌ خاتین‌ قویمادی‌لار ا‌رکینه

‌          یوسف‌ هم‌ آلارغا نأتدی‌، یارانلار؟! (ص۱۲۵)