آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۳)

بسم الله الرحمن الرحیم

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۳)

(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)

تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

(از صفحۀ ۱۱۰ تا صفحۀ ۱۱۳ نسخۀ قاضی فراغی)

۱ـ بیداری و آمرزش در سحرگاهان :

كَانُواْ قَلِيلٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِ مَا يَهۡجَعُونَ ١٧ وَبِٱلۡأَسۡحَارِ هُمۡ يَسۡتَغۡفِرُونَ ١٨ (ذاریات)
آنان ‌اندكى از شب را مى‌خفتند [و بقیه را به نماز و نیایش مشغول بودند]و سحرگاهان [از الله] آمرزش مى‌خواستند .
… وَٱلۡمُسۡتَغۡفِرِينَ بِٱلۡأَسۡحَارِ ١٧ : و آنان در سحرگاهان آمرزش می‌طلبند . (بقره/17)

سحر وقتی غافل بوُلمانگ ، یارانلار
درگاه لار آچیلار چاغدیر بوُ چاغلار
رحمته دوش گلدی بو وقت اِرن لر
حق نوری ساچیلار چاغدیر بوُ چاغلار
*

۲ـ خلقت اوّلیه انسان از خاک و بازگشت دوباره به خاک :

مِنۡهَا خَلَقۡنَٰكُمۡ وَفِيهَا نُعِيدُكُمۡ وَمِنۡهَا نُخۡرِجُكُمۡ تَارَةً أُخۡرَىٰ ٥٥ (طه)
شما را از آن [خاک] آفریدیم و به آن بازمی‌گردانیم و بار دیگر [در قیامت] از آن بیرون می‌آوریم.

مونگ ییل گزسنگ یالانچینی سوریبأن
تن توپراغا دؤنر بیر گون اِریبأن
*

(صفحۀ ۱۱۱ نسخۀ قاضی فراغی)

۳ـ هر چه در روی زمین وجود دارد جز خداوند، فناپذیر است :

كُلُّ مَنۡ عَلَيۡهَا فَانٖ ٢٦ وَيَبۡقَىٰ وَجۡهُ رَبِّكَ ذُو ٱلۡجَلَٰلِ وَٱلۡإِكۡرَامِ ٢٧ (رحمن)
هر چه روی زمین وجود دارد ، فناپذیر است و [تنها ذات جاوید و] روی پروردگار باشکوه و ارجمندت باقی خواهد ماند .
… لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۚ كُلُّ شَيۡءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجۡهَهُۥۚ … (قصص/88)
هیچ معبودی [به‌حق] جز او نیست. همه چیز فناپذیر است؛ مگر [ذات جاوید و] روی او.

گل، کونگلوم‌، عزم‌ ایله‌ باقی‌ دنیایه
‌کیم‌ فانی‌ دنیاده‌ قالار، یارانلار
*

۴ـ هر گاه اجل بیاید به تاخیر نمی افتد :

يَغۡفِرۡ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمۡ وَيُؤَخِّرۡكُمۡ إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمًّىۚ إِنَّ أَجَلَ ٱللَّهِ إِذَا جَآءَ لَا يُؤَخَّرُۚ لَوۡ كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ ٤ (نوح)
[که اگر چنین کردید، الله] گناهانتان را می‌آمرزد و تا زمان معیّنی به شما مهلت می‌دهد؛ زیرا هنگامی که اجل الهی فرا رسد، تأخیر نخواهد داشت، اگر می‌دانستید».

کیم‌ قالار اؤلمه‌ین‌ اجل یتن‌سونگ
قو‌یمازلار گزمأگه‌ یاقا توتان‌سونگ
*

۵ـ در آن روز خورشید تاریک، ستارگان بی فروغ و کوه‌ها به حرکت درآید:

إِذَا ٱلشَّمۡسُ كُوِّرَتۡ ١ وَإِذَا ٱلنُّجُومُ ٱنكَدَرَتۡ ٢ وَإِذَا ٱلۡجِبَالُ سُيِّرَتۡ ٣ (تکویر)
آنگاه ‌که خورشید درهم پیچیده [و تاریک] گردد ، و آنگاه ‌که ستارگان بی‌فروغ شوند ، و آنگاه ‌که کوه‌ها به حرکت درآید .

ییقـیلار، یوق بولار داغلار، سارایلار
ییـلدیزلار دؤکولر، دؤلار بو جایلار
گون شعله سیز دوغار، توتولار آیلار
داغلار قورشون کیمین اِریر، یارانلار
*

۶ـ روز قیامت روزی ‌که کوه ها متلاشی و صاف گردد:

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ ٱلۡجِبَالِ فَقُلۡ يَنسِفُهَا رَبِّي نَسۡفٗا ١٠٥ فَيَذَرُهَا قَاعٗا صَفۡصَفٗا ١٠٦ لَّا تَرَىٰ فِيهَا عِوَجٗا وَلَآ أَمۡتٗا ١٠٧ (طه)
و [ای پیامبر،] از تو دربارۀ کوه‌ها [در قیامت] می‌پرسند؛ بگو: «پروردگارم آنان را سخت متلاشی [و پراکنده] می‌کند؛ و آنها را صاف و هموار خواهد ‌نمود؛ [همچون زمینی] که در آن هیچ پستی و بلندی‌ای نمی‌بینی.

يَوۡمَ تَكُونُ ٱلسَّمَآءُ كَٱلۡمُهۡلِ ٨ وَتَكُونُ ٱلۡجِبَالُ كَٱلۡعِهۡنِ ٩ (معارج)
[همان] روزی ‌که آسمان چون مسِ گداخته شود ، و کوه‌ها مانند پشم رنگین [متلاشی و پراکنده] شود.

گون شعله سیز دوغار، توتولار آیلار
داغلار قورشون کیمین اِریر، یارانلار
*
بیان‌ اتسم‌ قیامتینگ وصفینی
‌ داغ‌ و داشلار تکیز بولار یارانلار (ص۱۱۲)
*

۷ـ احوال مخلوقات هنگام دمیدن در صور

وَنُفِخَ فِي ٱلصُّورِ فَإِذَا هُم مِّنَ ٱلۡأَجۡدَاثِ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ يَنسِلُونَ ٥١ (یس)
و[هنگامی که برای دومین بار] در صور دمیده شود و ناگهان از قبرهایشان [بیرون می‌آیند و] به سوی پروردگارشان می‌شتابند.

اسرافیل صور چالار چیغیریپ هر یان
یوق بولان جســـدلر، آیریلیشان جان
کسیـلن دامارلار، قوُری استــخوان
آسغیرشیپ –آسغیرشیپ ، تورار یارانلار
*

(صفحۀ ۱۱۲ نسخۀ قاضی فراغی)

۸ـ گناه و عذاب شدید کسی که زکات مالش را نمی دهد :

حدیث شریف : «مَنْ آتَاهُ اللَّهُ مَالاً، فَلَمْ يُؤَدِّ زَكَاتَهُ، مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ شُجَاعًا أَقْرَعَ، لَهُ زَبِيبَتَانِ، يُطَوَّقُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، ثُمَّ يَأْخُذُ بِلِهْزِمَتَيْهِ، يَعْنِي: بِشِدْقَيْهِ، ثُمَّ يَقُولُ: أَنَا مَالُكَ، أَنَا كَنْزُكَ». ثُمَّ تَلا: ﴿لَا يَحۡسَبَنَّ ٱلَّذِينَ يَبۡخَلُونَ﴾ [آل‌عمران: 180]». (صحیح بخارى: 1403)

«كسی كه خداوند به او ثروت داده است اگر زكات مالش را پرداخت نكند، روز قیامت، مالش به شكل ماراژدهایی سمی كه دارای دو نیش زهرآگین می‌باشد، در می‌آید و به گردن او می‌پیچد و دو طرف چهره‌اش (گونه‌هایش) را گرفته، می‌گوید: من مال و خزانه تو هستم». سپس، رسول الله ﷺ این آیه را تلاوت كرد: ﴿لَا يَحۡسَبَنَّ ٱلَّذِينَ يَبۡخَلُونَ﴾ [آل‌عمران: 180] یعنی: آنان كه نسبت به آنچه خداوند به آنها عنایت كرده است، بخل می‌ورزند، گمان نكنند كه این كار، برایشان خوب است. بلكه این كار، برای آنها بد است. واین مالی كه نسبت به آن بخل ورزیده‌اند وحق آنرا ادا نكرده‌اند، روز قیامت، طوقی بر گردنشان خواهد بود..

زکاتسیزینگ قارنی‌ ییلان‌، ایچیانلار
دو‌لوبان‌، داغ‌ کیمین‌ بو‌لار، یارانلار
*

۹ـ کسانی که مال یتیم را می خورند، در واقع آتش جهنّم را می خورند :

إِنَّ ٱلَّذِينَ يَأۡكُلُونَ أَمۡوَٰلَ ٱلۡيَتَٰمَىٰ ظُلۡمًا إِنَّمَا يَأۡكُلُونَ فِي بُطُونِهِمۡ نَارٗاۖ وَسَيَصۡلَوۡنَ سَعِيرٗا ١٠ (نساء)
در حقیقت ، کسانی‌ که اموال یتیمان را به ستم می‌خورند ، جز این نیست که آتش در شکم خویش فرومی‌برند و به زودی به آتشی برافروخته درمی‌آیند.

بیر اوت بولار یتیم مالین اییه نه
روسیاه – شرمنده بولار ، یارنلار
*

۱۰ـ آبى از چرک خون‌آلود (صدید) که به دوزخیان می‌نوشانند :

مِّن وَرَآئِهِۦ جَهَنَّمُ وَيُسۡقَىٰ مِن مَّآءٖ صَدِيدٖ ١٦ يَتَجَرَّعُهُۥ وَلَا يَكَادُ يُسِيغُهُۥ وَيَأۡتِيهِ ٱلۡمَوۡتُ مِن كُلِّ مَكَانٖ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٖۖ وَمِن وَرَآئِهِۦ عَذَابٌ غَلِيظٞ ١٧
[همان کسی كه‌] دوزخ پیش روى اوست و آبى از چرک خون‌آلود [دوزخیان] به وی می‌نوشانند. [آبی] که آن را جرعه‌جرعه می‌آشامد و [از فرطِ تعفن و تلخی ،] فروبردنش آسان و گوارا نیست و مرگ از هر طرف به سویش رو می‌آورَد ولی نمی‌میرد و عذابی سخت [و سهمگین] پیش رویِ اوست .

گؤونوم اندیشه ده خونابه یوُوتما
گیجه ده ، گوندیزده خدانی اونوتما
*

۱۱ـ گفتن بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ در ابتدای کارها :

ایش‌ باشیندا آیتسا کیم‌ بسم‌ الله‌نی
‌قیامتدا قولون‌ توتار، یارانلار
*

۱۲ـ بیداری و آمرزش در سحرگاهان :

كَانُواْ قَلِيلٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِ مَا يَهۡجَعُونَ ١٧ وَبِٱلۡأَسۡحَارِ هُمۡ يَسۡتَغۡفِرُونَ ١٨ (ذاریات)
آنان ‌اندكى از شب را مى‌خفتند [و بقیه را به نماز و نیایش مشغول بودند]و سحرگاهان [از الله] آمرزش مى‌خواستند .
… وَٱلۡمُسۡتَغۡفِرِينَ بِٱلۡأَسۡحَارِ ١٧ : و آنان در سحرگاهان آمرزش می‌طلبند . (بقره/17)

راست بنده سی سحر توُروُپ حقلاغان
گون چیقماغینچا یاتیپ خدا یوقلاغان
*

۱۳ـ ربا خواران در آتش جهنم :

… فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَنۡ عَادَ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ ٢٧٥
پس هر کس که از [جانب] پروردگارش پندی به او برسد و [از رباخواری] دست بردارد ، آنچه گذشته و [سودهایی که قبل از نزولِ حکمِ ربا دریافت کرده است] از آنِ اوست و [در مورد آینده نیز] کارش به الله واگذار می‌شود ؛ و[لی] کسانی که [به رباخواری] بازگردند ، اهل آتش [دوزخ] هستند و در آن جاودانند [= مدت طولانی در آن خواهند بود] .

اون‌- اون‌ ایکی‌دن‌ قویان‌ سو‌دخو‌رلار
او‌تدان‌ بوغرا سالیپ‌، قولون‌ تۏرلارلار
*

۱۴ـ تحریم ربا

… ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَالُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡبَيۡعُ مِثۡلُ ٱلرِّبَوٰاْۗ وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَيۡعَ وَحَرَّمَ ٱلرِّبَوٰاْۚ … (275)
این ، به خاطر آن است که آنان [= رباخواران] گفتند : «داد و ستد نیز مانند رباست [و هر دو ، مال را افزون می‌کند]» ؛ در حالی که الله ، داد و ستد را حلال و ربا را حرام نموده است.
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَأۡكُلُواْ ٱلرِّبَوٰٓاْ أَضۡعَٰفٗا مُّضَٰعَفَةٗۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ ١٣٠

حلال دییپ اونی اون بیردن قوُیانلار
آنــدان یوقاریسـی حـرام ، یارانـلار

*

۱۵ـ اصل خلقت انسان از خاک :

وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنۡ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٖ ثُمَّ إِذَآ أَنتُم بَشَرٞ تَنتَشِرُونَ ٢٠
و [یکی دیگر] از نشانه‌های او تعالی [این] است که شما را از خاک آفرید ، سپس انسان‌هایی شدید [که تولید مثل کردید و در زمین] پراکنده گشتید .

بیر قیســــیم توپراقدان آدم یـــــارادار
قایغینی کؤپ چکمانگ ، محنتینگ آرتار
*

۱۶ـ یکدیگر را غیبت نکنید :

وَلَا يَغۡتَب بَّعۡضُكُم بَعۡضًاۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمۡ أَن يَأۡكُلَ يَأۡكُلَ لَحۡمَ أَخِيهِ مَيۡتٗا فَكَرِهۡتُمُوهُۚ …
و دربارۀ یكدیگر تجسس و غیبت نكنید ؛ آیا هیچ یک از شما دوست دارد كه گوشت برادرِ مرده‌اش را بخورد؟ [حتماً] از آن نفرت دارید ، [غیبت نیز به همین زشتى است] .

بارچا بنــــده بیر دابان یرده یاتــار
گورمه گن غیبتنی آیتمانگ ، یارانلار
*

۱۷ـ هدهد پیام رسان سلیمان (ع) :

وَتَفَقَّدَ ٱلطَّيۡرَ فَقَالَ مَا لِيَ لَآ أَرَى ٱلۡهُدۡهُدَ أَمۡ كَانَ مِنَ ٱلۡغَآئِبِينَ ٢٠
و [سلیمان، حالِ] پرندگان را جویا شد و گفت: «چه شده است که هدهد را نمی‌بینم؟ [آیا جایی پنهان شده] یا غایب است؟

آیدی برسم ، ادا بُولماز بو درد لر
سلیمانینگ ایلچیسی دیر کبوتر
*
عنقا آیدار ” یولچیام ”
هُدهُد آیدار : ” ایلچیم
سلیمـــانا ساوچیام
یالان جهـــان ایچینده”