شرح و بیان شعر : ناری بولماسا (فراغی)
بسم الله الرحمن الرحیم
آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۱۰)
(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)
تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی
شرح و بیان شعر : ناری بولماسا (فراغی)
(بر اساس نسخۀ قاضی صفحۀ ۶۳)
مضمون : فرزند آبرومند ، رفتار نیکو ، زیبای بی یار ، گفتار شیرین .
“ناری بولماسا”
باغبانچی باغی نیله‌سین
باغیندا ناری بۏلماسا
وقتی در باغ ها میوه [انار] نباشد باغ برای باغبان ارزشی ندارد .
آتادان اۏغۇل دۏغماسین
نامیسی عاری بۏلماسا
اگر فرزندی عاری از عار و ناموس باشد همان به که بدنیا نیاید .
قرار داشتن هر چیزی در جای مناسب خودش
در روایات جملۀ « ان الله جمیل یحب الجمال؛ خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد » با عبارات گوناگونی آمده است . زیبایی یعنی چه؟ زیبایی ، یعنی قرار داشتن هر چیزی در جای مناسب خودش . زیبایی ، تعریف ثابتی در پدیده ها ندارد ؛ بلکه زمانی به تعریف خودش نزدیک می شود که آن پدیده بیشتر سرجای مناسب خودش قرار گیرد .
استاد سخن مخدومقلی فراغی هم در این شعر « ناری بولماسا » به زیبایی تمام این مفهوم ارزشمند را با کلمات قصار گونۀ خود به تصویر کشیده است :
با میوه دار بودن باغ باغبان ـ مزیّن بودن فرزند به عار و ناموس ـ قرار گرفتن بلبل در بوستان و بُز کوهی (داغ کیک) در بلندی های کوه ـ جایگاه شایستۀ و رفتار اسب اصیل و سواری نسبت به اسب بارکش ـ یار مناسب برای زن خوب و زیباروی ـ شیرین گفتاری برای انسان .
*
بلبله جنگّل باغ اۏلماز
آیراغا دپه داغ اۏلماز
آیراق = داغ کییگی ، داغ گچی سی ، آهو ، بزکوهی .
دپه / دفه = توممک ، اولاقان قوم اؤیشمه گی ، تپّه .
بدو یابی‌دان یگ اۏلماز
مگر رفتاری بۏلماسا
بدو = مینیلیان و چاپیلیان گؤیچلی تخم آط ، اسب اصیل .
اشک اوزۆن اگسیک سایماز بدودن
قیمت اتسنگ ، آت یانیندا بللی‌دیر
بدو دییگچ ، همّه بدو دنگ بۏلماز
چین بدولر میدانیندا بللی‌دیر (فراغی)
یابی = یؤک چکیان آط ، اسب بارکش ، یابو .
بگ اولسا ییگیدینگ اصلی- نسبی
قاچان دنگ بولادیر آت بیلن یابی (فراغی)
یِگ = قاوی ، یاغشی ، اونگات ، بهتر ، عالی .
*
شربت ایچسنگ، بالا دؤنر
هر بیر گۆنی ییلا دؤنر
گُل دک رنگّی کۆله دؤنر
گؤزه لینگ یاری بۏلماسا
گُل دَک = گله منگزش ، گل یالی .
دَک = تکین ، یالی ، منگزش ، مانند ، شبیه .
کۆل = خاکستر ، کۆل رنگی = رنگ خاکستری .
گۆزل = آوادان ، گلشیک لی ، گورمه گی ، زیبا ، قشنگ ، خوشگل .
دعاما دۇش گلن گؤگرر گُل دک
گُلۆنگ موسمی دک دوران تاپیلماز
قهریم‌نینگ آتشی کؤیدورر کۆل دک
کۆل اۏرنۇندان قایدیپ بوستان تاپیلماز (فراغی)
*
نیچه‌لر گُله دؤنمۆش
گُل یانمیش، کۆله دؤنمۆش
نیچه‌لر قۇما دؤنمۆش
نیچه‌لر سۏلدی گیتدی (فراغی)
*
حق هر کیمه بیر یاغشی یار برمأن دیر
سؤزی آه دیر ایچی دۏلی آرمان دیر
یۆز یاشاسا، بأش گۆن عُمر سۆرمأن دیر
هر کیمینگ مناسب یاری بۏلماسا (فراغی)
***
مخدومقلی، نهان دییرلر
جان سؤوه‌نه جهان دییرلر
اول ییگیده حیوان دییرلر
شیرین گفتاری بۏلماسا
*
آش – سوو بیله، گرچه تاپار تن مازا
شیرین سوزدور جان قولاغنا گنگ مازا
جان اؤیوندن خوش نصیحت آنگمازا
قاتی داشا دگن سۇو دک اؤتمز هیچ (فراغی)
*
آدَم قدرین بیلمأن یؤرن آدَمدان
اۏندان ینه اۏتلاپ یؤرن مال یاغشی
سؤز معنی‌سین بیلمأن سؤزلأن آدمدان
اۏندان ینه سؤزلمه‌ین لال یاغشی (فراغی)
…………………………
منابع :
۱. قرآن مجید ۲. فایل صوتی استاد نور قلیچ فداکار ۳ . نرم‌افزار دیوان مخدومقلی فراغی ، با همکاری استادان عطا گزلی، تاقی زاده ، گری ۴. سایت جامع التفاسیر و الترجمات ۵. وبسایت آنلاین سوزلوک فرهنگ لغات ترکمنی آقای محمود عطاگزلی ۶. کتب لغات مختلف از جمله فرهنگ قاضی ، سوزلیک ، فرهنگ سینا و سلیم ، فرهنگ راسخ ، فرهنگ ترکی نوین .
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.