شرح و بیان شعر : نه ایش گلر باشیمیزا (فراغی)
بسم الله الرحمن الرحیم
آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۹)
(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)
تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی
شرح و بیان شعر : نه ایش گلر باشیمیزا (فراغی)
(صفحۀ ۶۲ ،۶۳ نسخۀ قاضی)
مضمون : دینی ، پند و اندرز .
فهرست مطالب :
۱ـ مردم در خوابند ، وقتی‌كه مردند بيدار می‌شوند .
۲ـ حسابرسی دقیق اعمال خیر و شر در قیامت
۳ـ اشعاری دیگر در مورد حساب دقیق اعمال خیر و شر
ای یارانلار، بیلمک اۏلماز
نه ایش گلر باشیمیزا
یرانلار ، یارانلار =دوست لار ، یارلار ، یولداش لار .
بیلمک اولماز = بیلیب بولماز .
شاعر در این بیت قصد بیان عجز و ناتوانی انسان ضعیف را در عدم اطلاعات و احاطه به حالات مختلف تقدیر و گردش کج ایّام سرنوشت را دارد .
گؤرونگ بو قحبه فلکی
آوی قۏشار آشیمزا
قحبه فلک = در جای جای ابیات فراغی نوعی خطاب است که برای نکوهش و مذمّت دنیای فانی و زود گذر به کار می رود :
گردشی کج قحبه فلک الیندن
ارتیری شاد بولان اؤیلأن گۆلمه‌دی (فراغی)
آوی = زهر ، اؤلدوریجی مادّا .
آوی قوشار داشیمیزا = این مصراع در نُسَخ بخارا ، نیک نهاد و عاشور پور به صورت : هنگام قورار داشیمیزا ، ثبت شده که از نظر معنا و مفهوم نیز همان صحیح است .
*
اجل گلر، آغزین آچار
اینچه بیلینگ زمین قۇ‌چار
اجل = اؤلوم ، اؤلوم فرصتی ، اؤلوم وقتی .
قوُچار/ قوچماق = باغرینگا باسماق ، قوجاغینگا قیسماق ، قوجاقلاماق . به آغوش کشیدن و در بغل گرفتن .
گۆلۆپ گلن آغلاپ گچر
رحم اتمز گؤز یاشیمیزا
گۆلۆپ گلن آغلاپ گچر = قسمت اوّل این مصراع کنایه از شادی تولّد و شقّ ثانی آن اشاره به تلخی مرگ دارد . و در ادامه بی رحمی گردش کج فلک …
*
دایانمانگ بختا، اقبالا
دۏلانار یۆز مۆنگ خیالا
دایانمانگ = یاپلانمانگ ، آرقا برمانگ ، تکیه نکنید ، متّکی نباشید .
دولانار/ دولانماق = گیدیب گلماک ، رفت و برگشت .
اعتبار یۏق گنجه ، مالا
دنیا منگزأر دۆیشۆمیزه
اعتبار= اینام ، اینانچ ، اینانماق لیق .
۱ـ مردم در خوابند ، وقتی‌كه مردند بيدار می‌شوند
هنگام مرگ ، انسان به عالمی چشم می‌گشايد و به درك حقايقی نائل میشود كه چه بسا عمری از آن غـفلت داشته است . گويی از خواب سنگين چندين ده ساله برخاسته و اينك خود را با واقعيات با عـظمتی روبرو می‌بيند. پيامبر اسلام (ص) فرمود: «الناس نِيامٌ فَاِذا مَاتُوا اِنتَبَهُوا»؛«مردم در خوابند ، وقتی‌كه مردند بيدار می‌شوند».
منظور این سخن این است که مردم در دنیا در حال غفلت به سر می‌برند. در حقیقت این نوع سخنان کنایه از قصور درک و فهم انسان از دریافت حقیقت هستی می‌باشند .
آن‌گونه که نفوس انسان‌های عادی در خواب دچار چنین حالتی میشود ؛ لذا ما در یک خواب طولانی از غفلت از معارف دین به سر می‌بریم ؛ از این جهت بیشتر مردم در دنیا مانند آدم‌های در خوابند نسبت به آخرت . وقتی که مردند می‌بینند که از آنچه را که در دنیا کسب کرده‌اند چیزی با خود ندارند.
مردم در زندگى چنان‌اند که در حال خواب و بیخبرى به سر می‌برند ، هر چه را به جا می‌آورند به حقیقت آن آگاه نیستند و آنچه در نظر دارند مانند وهم است که بر پایه و اساسی استوار نخواهد بود . زمانی که می‌میرند شئون وجودى آنان بر آنان آشکار خواهد شد و همه اعمال قلبى ، جوارحى و خُلقى را به خاطر خواهند آورد و به باطن اعمال و رفتار خود آگاه خواهند شد . آنگاه درک خواهند نمود که زندگى آنان در دنیا بر اساس بیتوجهى و بیخبرى از خود بوده ، مانند آن‌که در حال خواب زندگى و حرکات خود را به سر بردهاند و از خود غافل بوده‌اند . پس از مرگ در عالم شهود همه اعمال و حرکات وجودى خود را به طور صریح و تمثل مشاهده خواهند نمود ، به گونه‌ای که هرگز از صفحه وجودى خیال و صورت علمى آنان زایل نخواهد شد. (سایت اسلام کوئست نت)
*
فلک بیزه اگری باقیپ
قۏ‌ل اۇ‌زادیپ افسون اۏقیپ
اگری = قیاق ، قیشیق ، کج و خمیده ، نادرست .
اگری باقماق = قیه باقماق ، کنایه از نگاه بد و شوم فلک .
اوُزاتماق = بیر زادی بیرینه برمک اوچین الینگی اؤنگه یازماق .
اۏرتا یۏ‌لدا دأنه دؤکوپ
تۏر قوروپدیر داشیمیزا
قوروپدیر = آیلابدیر ، بجریب دیر .
*
مخدومقلی بارسانگ مو‌ندان
خیری- شرّ سۏرارلار سندن
۲ـ حسابرسی دقیق اعمال خیر و شر در قیامت
فَمَن يَعمَل مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَيۡرٗا يَرَهُۥ ٧ وَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا يَرَهُۥ ٨
ترجمه : آنگاه هر کس به اندازۀ ذره‌ای کار نیک انجام داده باشد ، [پاداشِ] آن را می‌بیند ؛ و هر کس به اندازه ذره‌ای کار بد کرده باشد ، [کیفرِ] آن را می‌بیند.
۳ـ اشعاری دیگر در مورد حساب دقیق اعمال خیر و شر
ذرّه ذرّه بیر- بیر سورسالار حساب
روسیاه ، شرمنده ، برر سن جواب
*
میزان تره زی گه سالیپ اعمالی
خیراً ، شرّاً عزم قیلیشماق باردیر
*
حساب ایلأپ، خیر-شرینگ چکرلر
یا ملک میزانین قو‌رسا گرکدیر
*
یاغشی-یامان، ادن ایشینگ باشینگا
بیرین-بیرین قایدیپ گلسه گرکدیر
*
بیر طرفدان ذَرّه ذَرّه سو‌رالار
هر کیم اوز حسابین برسه گرکدیر
***
شیرین جان آیریلسا تندن
قو‌م قو‌وانار لأشیمیزه
قۇم قۇنار = در بین این دو کلمه صنعت واج آرایی به کار رفته است .
«واج آرایی» یا «نغمه حروف» آرایه‌ای است که در آن ، یک یا چند صامت یا مصوت بیش از حد معمول تکرار میشود ، به گونه‌ای که این تکرار کلام را خوش‌آهنگ و اثربخشی آن را افزون می‌کند.
…………………………
منابع :
۱. قرآن مجید ۲. فایل صوتی استاد آنه دردی عنصری ۳ . نرم‌افزار دیوان مخدومقلی فراغی ، با همکاری استادان عطا گزلی، تاقی زاده ، گری ۴. سایت جامع التفاسیر و الترجمات ۵. سایت اسلام کوئست نت ۶. کتب لغات مختلف از جمله فرهنگ قاضی ، سوزلیک ، فرهنگ سینا و سلیم ، فرهنگ راسخ ، فرهنگ ترکی نوین .
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.