شرح و بیان شعر : قالمازا (فراغی)
بسم الله الرحمن الرحیم
آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۸)
(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)
تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی
شرح و بیان شعر : قالمازا (فراغی)
(صفحۀ ۶۲ ، ۶۱ نسخۀ قاضی)
مضمون شعر : عرفانی ، دلبر ، دیدار ، وصال ، عنایت ، حسرت دیدار، حیات فانی ، نفس .
“قالمازا”
گورسم ، ای دلبر، جمالینگ ، اختیاریم قالمازا
گورمز ارسم بیر زمان ، صبر و قراریم قالمازا
دلبر = دلبر به معنی محبوب و معشوق بوده ، و در اینجا کنایه از خداوند است .
گؤرمز ارسم بیر زمان = یعنی بیر لحظه گؤرمسم .
وَصلینگ امیدینا بیر دم اعتباریم قالمازا
بولماسا امید وصلینگ ، هیچ مداریم قالمازا
وصال و وصل = متّصل شدن به حق به طوری که جز حق نبیند و نفس را از خود به طوری غایب گرداند که دیگر از کس خبر ندارد . (فرهنگ اصطلاحات عرفانی ، دکتر دانش پژوه)
مداریم = طاقتیم ، گؤیچ ، جیدام .
*
گر عنایت بولماسا سندن، آچیلماز یو‌لو‌میز
توتغون اولار دائما، بۏلماز گشاد اقبالیمیز
عنایت = توجّه حضرت احدیّت به سالک و عارف کامل ، توفیق ، توجّۀ توأم با ملاطفت .
توتغون = در اصل « اسیر و گرفتار » و امروزه : مکدّر ، غمگین ، گرفته حال ، دلگیر، گره در جبین انداخته . (فرهنگ ترکی نوین)
جبر ایله بیمار اولوپ ، آشفته بولغان حالیمیز
رحم ادیپ ، سن سورماسانگ ، بیر آیری یاریم قالمازا
اولوپ = بولوپ .
بولغان = بولان .
سورماق = سوراماق ، ایده مک ، عیادت اتمک ، خبر آلماق .
آیری = اؤزگه ، باشغا ، دیگر ، غیر .
*
حسرت ایچره قالمیشام، عاجز بولوبان مانده من
فرق اده بیلمن اؤزۆم ایواندا یا ویراندا من
ایچره = ایچینده .
عاجز = ناتوان ، ضعیف .
مانده = خسته ، یاداو .
ایوان و ویران = آبادلیق و ویران لیق ، در بین آنها صنعت تضاد به کار رفته است .
در ادبیات : تضاد از آرایه‌های ادبی است و به معنی آوردن دو کلمه با معنی متضاد در سخن یا شعر برای روشنگری ، زیبایی و لطافت آن است.
کیمسه فهم اتمز بو دردیم ، بو‌لمو‌شام درمانده من
سانیرام اولمزدن اول تنده جانیم قالمازا
بو دردیم = یعنی عشق دردی .
سانیرام = فکر و حدس وُوریان . (سانماق = تصوّر کردن ، بوُ ایش یاخشی بوُلار میقا دیب ساندیم – تصوّر کردم که این کار خوب می شود.) (فرهنگ راسخ)
تنده جانیم قالمزا = مرگ در اینجا مرگ روحی است نه فیزیکی .
*
گویا کی بَیْتُ الْحَزَن من، شاد گَلَن غمناک اۏلا
تا حیات فانیام ، سینام سنینگچۆن چاک اۏلا
بیت الحَزَن = بیت حُزن ، بیت اَحزان ، خانه ی غم . خانه ای که در آن اندوه و مصیبت باشد. خانه ای که در آن شادی و خوشی نباشد .کنایه از خانه و حجره ی یعقوب علیه السلام پس از آنکه یوسف از او جدا شد در ایام مهاجرت یوسف علیه السلام در آن می ماندند ، مجازاً خانه ی هر عاشق مهجور را نامند. (لغت‌نامه دهخدا)
یوسف گم گشته باز آید به کنعان غم مخور
کلبه ی احزان شود روزی گلستان غم مخور (حافظ)
سینه چاک : کسی که سینه ی وی بر اثر ضربت چاک برداشته. کنایه از عاشق دلسوخته. کنایه از رنج دیده ، آزارکشیده ، مصیبت رسیده . (فرهنگ فارسی معین )
صورتیم نیسته بارا(دیر)، استخوانیم خاک اۏلا
تا اۏلینچا روز محشر، آهی زاریم قالمازا
تا اۏلینچا روز محشر = تا قیامت محشر گونی بولیانچا ، تا روزی که روز محشر فرا برسد .
*
گرچه بو مخدومقلی دیر مایلِ نفسِ هوا
حق ارر سن، بیرلیگینگچۆن، حاجتیم قیلغیل روا
نَفْس = روح انسان را به اعتبار تعلّق به بدن و مدیریّت آن برای بدن ، نفس گویند .
هویٰ : اوصاف نفس و میل نفس به مقتضیات طبع و روی گرداندن از بلندیها به پستیها .
حق ارر سن ، بیرلیگینگچۆن ، حاجتیم قیلغیل روا = یعنی به حرمت صفت وحدانیت و یگانگی خودت قسمت می دهم ، حاجتم را برآورده کن .
حاجتیم سندن روا، بولماس ارسه گر، مُدَّ‌ّعَا
بیله معلوم دیر کی، هیچ بیر غمگساریم قالمازا
بولماس = بولماسا ، بیتمسه .
مُدَّ‌ّعَا = اسم مفعول ، خواسته و طلب شده .
مفهوم بیت : یعنی خدایا برآورده شدن حاجت و خواستۀ من ، فقط در توان و قبضۀ قدرت تو ست .
…………………………
منابع :
۱. قرآن مجید ۲. فایل صوتی شرح استاد آنه دردی عنصری ۳ . نرم‌افزار دیوان مخدومقلی فراغی ، با همکاری استادان عطا گزلی، تاقی زاده ، گری ۴. سایت جامع التفاسیر و الترجمات ۵. فرهنگ اصطلاحات عرفانی ، دکتر دانش پژوه ۶. کتب لغات مختلف از جمله فرهنگ قاضی ، سوزلیک ، فرهنگ سینا و سلیم ، فرهنگ راسخ ، فرهنگ ترکی نوین
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.