شرح و بررسی شعر ربیم جلیل
آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۱)
(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)
تحقیق : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی
موضوع : شرح و برسی شعر ربّیم جلیل
(صفحۀ ۵۵ نسخۀ قاضی)
فهرست مطالب :
۱ـ همواری زمین ۲ـ نورخورشید و ماه ۳ـ تضمین روزی از سوی خدا ۴ـ پیروزی موسی (ع) بر فرعون
۵ ـ سرکشی و طغیان فرعون علیه اللعنه ۶ ـ تبدیل عصا به اژدها و پل ۷ ـ سرپیجی قارون از پرداخت زکات ۸ ـ علم لَدُنی در بیان فراغی
۱ـ همواری زمین
قرآن بارها همواری و وسعت بسیار زیاد زمین را به عنوان نشانه ای محسوس و قابل درک به انسان ها یادآور شده از جمله :
وَٱلۡأَرۡضَ فَرَشۡنَٰهَا فَنِعۡمَ ٱلۡمَٰهِدُونَ ٤٨ : و زمین را [برای زندگی] گستردیم و چه نیک گستراننده‌ای هستیم! (۴۸ذاریات)
وَإِلَى ٱلۡأَرۡضِ كَيۡفَ سُطِحَتۡ ٢٠ : و به زمین که چگونه گسترده و هموار گشته است؟ (۲۰غاشیه)
بررسی : سطحت به معنی گستردگی همراه با همواری است.
حضرت مخدومقلی فراغی (رحمة الله علیه) :
هیبت ایله فرش اؤیون هموار ادن ربّیم جلیل
خداوند جلیل ، که با هیبتش سرای فرش [زمین] را هموار و صاف خلق کرده است .
*
۲ـ نورخورشید و ماه
نور خورشید نور اصلی بوده ، و نور ماه بازتابی از آن می باشد . در آیات متعددی از قرآن کریم چنین آمده است که ماه نوری در آسمان و خورشید ضیاء و سراجی برای آن است .
خداوند می‌فرماید :
هُوَ ٱلَّذِي جَعَلَ ٱلشَّمۡسَ ضِيَآءٗ وَٱلۡقَمَرَ نُورٗا … (5یونس)
اوست كسى كه خورشيد را روشنايى بخشيد و ماه را تابان كرد .
وَجَعَلَ ٱلۡقَمَرَ فِيهِنَّ نُورٗا وَجَعَلَ ٱلشَّمۡسَ سِرَاجٗا ١٦ (16نوح)
و ماه را در ميان آنها روشنايىبخش گردانيد و خورشيد را [چون] چراغى قرار داد .
حضرت مخدومقلی فراغی (رحمة الله علیه) گوید :
امر ادیپ، بس، بیضه‌نی انوار ادن ربّیم جلیل
خداوند جلیل که با امرش بیضه ای (کنایه از آفتاب) را بسیار پر نور گرداند .
*
۳ـ تضمین روزی از سوی خدا
رزق و روزی همه موجودات مقدر و معین شده است.
خداوند در آیه 6 سوره هود : (وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِ رِزۡقُهَا وَيَعۡلَمُ مُسۡتَقَرَّهَا وَمُسۡتَوۡدَعَهَاۚ كُلّٞ فِي كِتَٰبٖ مُّبِينٖ ٦) رزق و روزی همه جنبندگان و هر موجودی که نیاز به غذا و خوراک دارد را تضمین کرده و آن را امری حتمی و قطعی بر می شمارد . و این معنا را در اندیشه آدمی تقویت می کند که منشأ روزی رسانی خداوند است و آدمی نمی بایست این اندازه حرص داشته باشد.
حضرت مخدومقلی فراغی (رحمة الله علیه) این آیات نورانی قرآن مجید را مد نظر داشته و گوید :
یر یۆزونده هر نه بار، هر نأرسه کی جُنبندأنینگ
رزقینی مقسوم ادیپ، طیّار ادن ربّیم جلیل
هر چیزی که در روی زمین است حتی جنبندگان [کوچک و ناچیز] ، روزی آن توسط خداوند جلیل آماده و تقسیم شده است .
*
۴ـ پیروزی موسی (ع) بر فرعون
پيروزى موسی علیه‌السلام در رويارويى با جادوگران فرعونی :
فَغُلِبُوا هُنالِكَ وَ انْقَلَبُوا صاغِرِينَ وَ أُلْقِيَ السَّحَرَةُ ساجِدِينَ قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعالَمِينَ رَبِّ مُوسى وَ هارُونَ؛ (اعراف ، ۱۱۹تا ۱۲۲)
در آنجا مغلوب شدند و خوار و كوچك گشتند. و ساحران (همگى) به سجده افتادند. و گفتند ما به پروردگار جهانيان ايمان آورديم. پروردگار موسى و هارون.
بشارت خدا ، به پيروزى موسى و هارون علیهما السلام بر دشمنان‌شان :
وَأَخِي هَٰرُونُ هُوَ أَفۡصَحُ مِنِّي لِسَانٗا فَأَرۡسِلۡهُ مَعِيَ رِدۡءٗا يُصَدِّقُنِيٓۖ إِنِّيٓ أَخَافُ أَن يُكَذِّبُونِ ٣٤ قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَنَجۡعَلُ لَكُمَا سُلۡطَٰنٗا فَلَا يَصِلُونَ إِلَيۡكُمَا بَِٔايَٰتِنَآۚ أَنتُمَا وَمَنِ ٱتَّبَعَكُمَا ٱلۡغَٰلِبُونَ ٣٥ (قصص ،۳۴و۳۵)
و برادرم هارون زبانش از من فصيحتر است ، او را همراه من بفرست تا ياور من باشد و مرا تصديق كند مى‌ترسم مرا تكذيب كنند . فرمود : « بازوان تو را بوسيله برادرت محكم مى‌كنيم و براى شما سلطه و برترى قرار مى‌دهيم و به بركت آيات ما بر شما دست نمى‌يابند ، شما و پيروانتان پيروزيد.»
لطف ادیبان برگچ اۏل موسی‌غا فتح نصرتی
خداوند لطف و احسانش را شامل حضرت موسی (ع) نموده و فتح و پیروزی را نصیبش گرداند .
*
۵ ـ سرکشی و طغیان فرعون علیه اللعنه
فرعون به صفات مسرف ، طاغی ، عالی ، ذوالاوتاد توصیف گردیده و از سیاستهای شیطانی او با کید فرعون یاد شده است.
فرعون در ابتدا ادعای ربوبیت داشت و می‌گفت: «فَقَالَ أَنَا رَبُّکمُ الْأَعْلَی»«و گفت من پروردگار برتر شما هستم» (۲۴ نازعات)
سپس پا را فراتر گذاشته و ادعای الوهیت می کند : «وَ قَالَ فِرْعَوْنُ یا أَیهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَکم مِّنْ إِلَهٍ غَیرِی»«و فرعون گفت : ای جمعیت اشراف من خدایی جز خودم برای شما سراغ ندارم». (۳۸ قصص)
دِینه دَعوت اَیلاگچ ، فِرعَونِنگ آرتِب شِرکتی
در هنگام دعوت به دین از طرف حضرت موسی (ع) ، شرک و بت پرستی فرعون زیاد می شد .
*
۶ ـ تبدیل عصا به اژدها و پل
فَأَلۡقَىٰ مُوسَىٰ عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ تَلۡقَفُ مَا يَأۡفِكُونَ ٤٥ (۴۵شعراء)
: سپس موسی عصایش را افکند ؛ ناگهان [به اژدهایی تبدیل شد و] آنچه را به دروغ ساخته بودند بلعید.
چوب همّت‌نی جهانخوار مار ادن ربّیم جلیل
خداوند جلیلی که چوب [ناچیز] موسی را ، به ماری عظیم و جهانخوار تبدیل نمود .
*
۷ـ سرپیجی قارون از پرداخت زکات :
قَالَ إِنَّمَآ أُوتِيتُهُۥ عَلَىٰ عِلۡمٍ عِندِيٓۚ أَوَ لَمۡ يَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ قَدۡ أَهۡلَكَ مِن مِن قَبۡلِهِۦ مِنَ ٱلۡقُرُونِ مَنۡ هُوَ أَشَدُّ مِنۡهُ قُوَّةٗ وَأَكۡثَرُ جَمۡعٗاۚ وَلَا يُسَۡٔلُ عَن ذُنُوبِهِمُ ٱلۡمُجۡرِمُونَ ٧٨ (۷۸قصص)
[قارون] گفت : « آنچه به من داده شده ، در نتیجۀ [قدرت و] دانشی است که نزد من است ». آیا نمی‌دانست که الله نسل‌هایی را پیش از وی نابود کرده بود که از او نیرومندتر و ثروتمندتر بودند؟ و [روز قیامت ، اینگونه] مجرمان از گناهانشان پرسيده نمى‌شوند [و بى‌حساب دوزخ مى‌روند] .
کیم‌لری قارون‌کیبی ییغمیشدی خیر-احسانی یۏق
کسانی هم در این دنیا مانند قارون خیر و احسانی نداشته ، فقط مشغول جمع آوری مال دنیا بودند .
***
۸ ـ علم لَدُنی در بیان فراغی
فَوَجَدَا عَبۡدٗا مِّنۡ عِبَادِنَآ ءَاتَيۡنَٰهُ رَحۡمَةٗ مِّنۡ عِندِنَا وَعَلَّمۡنَٰهُ مِن لَّدُنَّا عِلۡمٗا ٦٥ (65 کهف)
[در آنجا] بنده‌ای از بندگان ما [= خَضِر] را یافتند که از جانب خویش به او رحمتی داده بودیم و از نزد خود به وی دانشی [که این قصه آن را در بر دارد] آموخته بودیم.
کلمه « لَدُن » در زبان عربی به معنای « نزد » است و یاء آن یای نسبت است . مقصود از علم لدن علومی است که بدون تعلیم و تعلّم و بی‌واسطه از خداوند متعال دریافت می‌شود .
به عبارت دیگر علم لدنّی ، علمی است که از طریق کشف و الهام بدست می‌آید و نام دیگر آن علم اعلیٰ است . این علم ، مختصّ اهل قرب است و تنها با تعلیم و تفهیم ربّانی بدون واسطهٔ بشر به دست می‌آید نه با دلایل عقلی و شواهد نقلی .
در ضرب المثل ترکمنی (آتالارنَقلی) هم داریم که می گوید : قویما قورساق بولماسا ، دورتما قورساق نئیله سین . (آتالار نقلی ، قاضی ، ص۶۵)
منظور از «قویما قورساق» در اینجا همان علم لَدُن است .
حضرت مخدومقلی فراغی (رح) :
کشف ادیپ علم لَدُن نی ، اهل عرفان ایله گیل بی‌خبر دل‌لرگه سر‌ّ آشکار ادن ربّیم جلیل
ای خداوند جلیلی که به دلهای نا آگاه ، اسرار مکنون الهی را آشکار نموده ای ، علم لدن را برایم کشف نموده و از عارفان خاصّ درگاهت گردان .
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.