آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۴)

آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۴)

(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)

تحقیق و بررسی : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

(از صفحۀ ۱۱۴ تا صفحۀ ۱۲۲ نسخۀ قاضی فراغی)

۱ـ محافظت بر نمازهای پنجگانه :

حَٰفِظُواْ عَلَى ٱلصَّلَوَٰتِ وَٱلصَّلَوٰةِ ٱلۡوُسۡطَىٰ وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِينَ ٢٣٨ (بقره)
[ای مسمانان،] بر [ادای] همه نمازها و [به خصوص] نماز عصر کوشا باشید و با فروتنی و فرمانبرداری برای الله به پا خیزید.

عمر گلیپ‌ گچر، بأش‌ گون‌ دَوران‌ دیر
بأش‌ وقت نماز حقدان‌ بیزه‌ فرمان‌ دیر
*

۲ـ خلقت انسان از گل و لای :

وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِن صَلۡصَٰلٖ مِّنۡ حَمَإٖ مَّسۡنُونٖ ٢٦ (حجر)
و در حقیقت ، ما [نخستین] انسان [= آدم] را از گِلِ خشک [بازمانده] از لجنی بدبو آفریدیم‌.
… إِنَّا خَلَقۡنَٰهُم مِّن طِينٖ لَّازِبِۢ ١١ : [در حالی که] ما آنها را از گِلى [بی‌ارزش و] چسبنده پدید آوردیم. (صافات)

آدامینگ اصلینی سوُرسانگیز لای دیر
یوز مونگ ییل یاشاسانگ ، بیر گونی وای دیر
*

۳ـ دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است :

حدیث : الدُّنيا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَجَنَّةُ الْكافِرِ (مشکاة المصابیح ،۵۱۵۸)
دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است .

بوُ دنیا مؤمنه زندان قفس دیر
قارا یر بارچانی قوچار ، یارانلار
*

(صفحۀ ۱۱۸ نسخۀ قاضی فراغی)

۴ـ فروش یوسف (ع) به بهایی اندک :

وَشَرَوۡهُ بِثَمَنِۢ بَخۡسٖ دَرَٰهِمَ مَعۡدُودَةٖ وَكَانُواْ فِيهِ مِنَ ٱلزَّٰهِدِينَ ٢٠
و [سرانجام] او را به بهایی اندک ـ چند درهم ـ فروختند و در[بارۀ نگه داشتنِ] او بی‌میل بودند .

کیمینگ قدری باردیر چرخینگ یانیندا
یوسفنی قوُل ادیپ ساتدی ، یارانلار!
*

۵ـ باد در اختیار و نیز چشمۀ مس [گداخته] در تسخیر حضرت سلیمان (ع) :

وَلِسُلَيۡمَٰنَ ٱلرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهۡرٞ وَرَوَاحُهَا شَهۡرٞۖ وَأَسَلۡنَا لَهُۥ عَيۡنَ ٱلۡقِطۡرِۖ … (12)
و برای سلیمان، باد را [به خدمت گماشتیم] که [در وزشِ] صبحگاهان، مسیر یک ماهه را طی می‌کرد و شامگاهان [نیز] مسیر یک ماهه را می‌پیمود ؛ و چشمۀ مس [گداخته] را برایش روان ساختیم .

تختینی یل چکن حکمی سلیمان
قالمادی ، دنیادن گیتدی ، یارانلار!
*

(صفحۀ ۱۱۹ نسخۀ قاضی فراغی)

۶ـ مومن چیزی نمی گوید که خودش عمل نمی کند.

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٢ كَبُرَ مَقۡتًا عِندَ ٱللَّهِ أَن تَقُولُواْ مَا لَا تَفۡعَلُونَ ٣
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا چیزی را می‌گویید که [به آن] عمل نمی‌کنید؟ نزد الله سخت ناپسند [و موجب خشم] است که چیزی را بگویید که [به آن] عمل نمی‌کنید. (صف)

أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ ٤٤ (بقره)
مَثَلُ ٱلَّذِينَ حُمِّلُواْ ٱلتَّوۡرَىٰةَ ثُمَّ لَمۡ يَحۡمِلُوهَا كَمَثَلِ ٱلۡحِمَارِ يَحۡمِلُ أَسۡفَارَۢاۚ … (جمعه/5)

عالم لر علمینه ، عمل اتمه دی
قرآن اوقیب ، معناسینه یتمه دی
ایله آیدیپ اؤزی بیرین توتمادی
پنهان ایل دِن ، گناه قیلدی یارانلار
*

۷ـ ویل (وای) بر کاهندگان وزن و پیمانه

وَيۡلٞ لِّلۡمُطَفِّفِينَ ١ ٱلَّذِينَ إِذَا ٱكۡتَالُواْ عَلَى ٱلنَّاسِ يَسۡتَوۡفُونَ ٢ وَإِذَا كَالُوهُمۡ أَو وَّزَنُوهُمۡ يُخۡسِرُونَ ٣
وای بر کم‌فروشان! [همان] کسانی‌ که چون [برای خود] از مردم پیمانه می‌کنند ، حق خود را کامل می‌گیرند ، و هنگامی ‌که [می‌خواهند] برای آنان پیمانه یا وزن کنند ، کم می‌گذارند.

بیر نیچه کافرلار تره زی تارتار
نفسینینگ ایزیندان ایت کیبی یورتار
آرتیق ایلأپ ، اوتغا جانلارین آتار
وَیل دییگِن چاه دا قالدی ، یارانلار
***

(صفحۀ ۱۲۰ نسخۀ قاضی فراغی)

۸ ـ خداوند زینت دهنده خورشید و ماه

هُوَ ٱلَّذِي جَعَلَ ٱلشَّمۡسَ ضِيَآءٗ وَٱلۡقَمَرَ نُورٗا … ٥
اوست که خورشید را درخشان نمود و ماه را تابان کرد …

اؤزی‌ زینت بردی‌ گون‌ بیلن‌ آیا
‌قُدرَتینی‌ آشکار قیلدی‌، یارانلار