آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۸)
بسم الله الرحمن الرحیم
فهرست مطالب:
آراء و اندیشه های مخدوم قلی فراغی از دیدگاه قرآن و احادیث نبوی (۲۸)
(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریۀ همگرایی تمدن ها)
تحقیقی جدید از : حافظ اراز محمد آخوند یمرلی
(صفحۀ ۱۳۴ تا صفحۀ ۱۳۸ نسخۀ قاضی فراغی)
(صفحۀ ۱۳۴ نسخۀ قاضی فراغی)
۱ـ کوه ها میخ های زمین اند :
أَلَمۡ نَجۡعَلِ ٱلۡأَرۡضَ مِهَٰدٗا ٦ وَٱلۡجِبَالَ أَوۡتَادٗا ٧ (نبأ/۷)
آیا زمین را بستری [برای آسایش شما] قرار ندادیم؟و کوه‌ها را میخ‌ها[ی آن قرار ندادیم؟]
داغ لر یَرِنگ میخی دور
دَفَه اؤزِن داغ سایار
*
و نیز :
قادرینگ قدرت‌دیر ایشی
یر میخی‌دیر داغی- داشی (ص۳۱۹)
*
۲ـ تواضع موجب سربلندی و تکبّر باعث سرافکندگی :
حدیث : مَن تَواضَعَ لِلّه رَفَعَهُ اللهَ … وَ مَن تَكَبَّرَ وَضَعَهُ اللهَ … (مشکاة المصابیح ،۵۱۱۹)
هر کس برای خداوند فروتنی کند ، خدا او را بالا می‌آورد و هر کس تکبر ورزد خداوند او را به زیر می‌کشد .
کَم لِک اَیله کَمال بار
مَن مَن لِک ده زوال بار
*
و ایضاً :
اوّ‌ل آقان یردن آقارمیش آریق
من- منلیک اده‌نینگ طنابی چۆیرۆک (ص۲۱۴)
*
(صفحۀ ۱۳۶ نسخۀ قاضی فراغی)
۳ـ سلیمان پادشاه جن و انس :
وَحُشِرَ لِسُلَيۡمَٰنَ جُنُودُهُۥ مِنَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ وَٱلطَّيۡرِ فَهُمۡ يُوزَعُونَ ١٧ (نمل/۱۷)
و سپاهیان سلیمان ـ از جن و انس و پرندگان ـ نزدش گِرد آمدند؛ آنگاه منظم [و پیوسته در کنار یکدیگر] می‌رفتند.
قَالَ رَبِّ ٱغۡفِرۡ لِي وَهَبۡ لِي مُلۡكٗا لَّا يَنۢبَغِي لِأَحَدٖ مِّنۢ بَعۡدِيٓۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡوَهَّابُ ٣٥ (ص/۳۵)
گفت: «پروردگارا ، مرا بیامرز و حكومتى به من ارزانى دار كه پس از من بى‌نظیر باشد [كه] بی‌تردید ، تو بسیار بخشاینده‌ای».
دیو پری نینگ انسینگ _ جنسینگ پادشاهی
سلطان بولان شاه سلیمان ، شفا بر !
*
و نیز :
انسینگ، جنسینگ پادشاهی
اۏل هم زنبیل دۏقیپ گچدی (ص۳۰۶)
*
اسکندر، سلیمان پادشاه بولدی
خذمتیندا دؤو پری‌لر جم بولدی
*
۴ـ خداوند کفیل رزق و روزی همه ی موجودات :
ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ ثُمَّ رَزَقَكُمۡ ثُمَّ يُمِيتُكُمۡ ثُمَّ يُحۡيِيكُمۡۖ … (روم/۴۰)
الله است که شما را آفرید و روزی داد ؛ آنگاه شما را می‌میراند و باز [در قیامت] زنده می‌کند…
إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلرَّزَّاقُ ذُو ٱلۡقُوَّةِ ٱلۡمَتِينُ ٥٨ (ذاریات/۵۸)
[زیرا] الله است که روزی‌رسانِ نیرومند و برقرار است.
اؤزۆنگ دوُغری گؤزله ، یا ربّیم جلیل
بارچانینگ رزقینه اؤزۆنگ سن کفیل
*
و هم رجوع شود به صفحات :
عاقل اؤلسانگ ، ایسته بو یُولدا بیر پیر
رزقینگا کفیل دیر اللـــــــــه مقدّر (ص۱۶۰)
*
مهربان پروردگاریم رزق و روزی یتگۆریپ
ناز و نعمت‌لار بریپ، کوپ لطف و احسان ایله دی (ص۴۵۶)
*
۵ـ دخول کافران به جنت محال است :
إِنَّ ٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا وَٱسۡتَكۡبَرُواْ عَنۡهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمۡ أَبۡوَٰبُ ٱلسَّمَآءِ وَلَا يَدۡخُلُونَ ٱلۡجَنَّةَ حَتَّىٰ يَلِجَ ٱلۡجَمَلُ فِي سَمِّ ٱلۡخِيَاطِۚ وَكَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُجۡرِمِينَ ٤٠ (اعراف /۴۰)
کسانی که آیات ما را تکذیب کردند و در برابر آنها [گردنکشی و] تکبر نمودند ، درهای آسمان هرگز برایشان گشوده نمی‌شود و به بهشت وارد نخواهند شد ، مگر آنکه شتر از سوراخ سوزن وارد شود ؛ و گناهکاران را اینچنین کیفر می‌دهیم.
بی ایمانلار هرگز گؤرمز جنّتی
دوزخ ایچره کؤپ عذابلار بار ، چکر
*
۶ـ گردش حیات در طبیعت نشانۀ معاد است :
وَنَزَّلۡنَا مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ مُّبَٰرَكٗا فَأَنۢبَتۡنَا بِهِۦ جَنَّٰتٖ وَحَبَّ ٱلۡحَصِيدِ ٩ وَٱلنَّخۡلَ بَاسِقَٰتٖ لَّهَا طَلۡعٞ نَّضِيدٞ ١٠ رِّزۡقٗا لِّلۡعِبَادِۖ وَأَحۡيَيۡنَا بِهِۦ بَلۡدَةٗ مَّيۡتٗاۚ كَذَٰلِكَ ٱلۡخُرُوجُ ١١ (ق /۹تا۱۱)
و بارانى پربركت از آسمان فرستادیم و با آن، باغ‌ها[ى میوه] و [مزارعِ] دانه[هاى] دروكردنى رویاندیم، و درختان سركشیدۀ خرما با خوشه‌هاى برهم‌نشسته. براى روزى بندگان؛ به وسیلۀ آن [باران،] سرزمین خزان‌زده و خشک را حیات بخشیدیم؛ خروج از قبرها [در قیامت] نیز همین گونه است.
تر آچیلان تازه گللر سو‌لاندا
عزراییل آدمینگ جانین آلاندا
*
۷ـ شباهت بهار به حشر قیامت :
وَٱللَّهُ ٱلَّذِيٓ أَرۡسَلَ ٱلرِّيَٰحَ فَتُثِيرُ سَحَابٗا فَسُقۡنَٰهُ إِلَىٰ بَلَدٖ مَّيِّتٖ فَأَحۡيَيۡنَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَاۚ كَذَٰلِكَ ٱلنُّشُورُ ٩
الله است که باد‌ها را روانه می‌کند و [آنها نیز] ابری را برمی‌انگیزند؛ سپس ما آن [ابر] را به سوی سرزمینی [خشک و] مرده می‌فرستیم و به [وسیلۀ] آن، زمین را ـ پس از خشکی و خزانش ـ زنده می‌کنیم. برانگیختن [مردگان از قبرها نیز] چنین است.
و نیز فراغی درشعر «نظر ایله»:
عمر آز، دوران دراز، نه روزه بار، نه نماز
اویان خواب غفلتدان، حشره منگزار فصل یاز (ص۴۲۹)
*
۸ـ عزرا‍ئیل مأمور گرفتن جان موجودات زنده :
قُلۡ يَتَوَفَّىٰكُم مَّلَكُ ٱلۡمَوۡتِ ٱلَّذِي وُكِّلَ بِكُمۡ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّكُمۡ تُرۡجَعُونَ ١١ (سجده /۱۱)
[ای پیامبر،] بگو: «فرشتۀ مرگ که بر شما گماشته شده است، جانتان را می‌گیرد؛ آنگاه به سوی پروردگارتان بازگردانده می‌شوید».
تر آچیلان تازه گللر سو‌لاندا
عزراییل آدمینگ جانین آلاندا
*
و نیز اشاره به این مورد در بیت ذیل الذکر :
مخدومقلی:
اول کیم ایدی بارچاغا اؤلچگ دۏنونی بیچدی؟
معروفی:
خیاط اجل دنیاده بارچانینگ دونون بیچدی (ص۳۶۴)
*
۹ـ جایگاه ربا خواران در آتش جهنم :
… فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَنۡ عَادَ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ ٢٧٥ (بقره /۲۷۵)
پس هر کس که از [جانب] پروردگارش پندی به او برسد و [از رباخواری] دست بردارد ، آنچه گذشته و [سودهایی که قبل از نزولِ حکمِ ربا دریافت کرده است] از آنِ اوست و [در مورد آینده نیز] کارش به الله واگذار میشود ؛ و[لی] کسانی که [به رباخواری] بازگردند ، اهل آتش [دوزخ] هستند و در آن جاودانند [= مدت طولانی در آن خواهند بود] .
قیامت آخری – محشر بوُلاندا
سوُد خوُرلاری ، غیبتکِشی نار چِکِر
و نیز :
اون- اون ایکی‌دن قویان سو‌دخو‌رلار
او‌تدان بوغرا سالیپ، قولون تۏرلارلار (ص۱۱۲)
*
کؤنه دنیا مخنّثینگ اؤیۆدیر
سو‌دخو‌ر بولان کسینگ دوزَخ جایی‌دیر (ص۲۰۳)
*
۱۰ـ مسئولیت هر انسان در قبال نامۀ عمل خویش است :
وَكُلَّ إِنسَٰنٍ أَلۡزَمۡنَٰهُ طَٰٓئِرَهُۥ فِي عُنُقِهِۦۖ وَنُخۡرِجُ لَهُۥ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ كِتَٰبٗا يَلۡقَىٰهُ مَنشُورًا ١٣ ٱقۡرَأۡ كِتَٰبَكَ كَفَىٰ بِنَفۡسِكَ ٱلۡيَوۡمَ عَلَيۡكَ حَسِيبٗا ١٤ (اسرا /۱۴)
و [سرنوشتِ] رفتار هر انسانى را [تا لحظۀ حسابرسی] در گردنش بسته‌ایم و روز قیامت نوشته‌اى برایش بیرون می‌آوریم كه آن را گشوده می‌بیند. [به او می‌گوییم ? «نامه‌ات را بخوان . کافی است که امروز خود حسابگرِ خویش باشی».
موُندا ادن ایشلرینگه
حساب گچمه لی دنیادیر
*
بنده، سن بد ایشه باتیرلیق اتمه
آلدینگدا قویارلار اول گون بو ایشی (ص۳۲۴)
*
۱۱ـ حضرت ابراهیم پدر معنوی مسلمانان :
… هُوَ ٱجۡتَبَىٰكُمۡ وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖۚ مِّلَّةَ أَبِيكُمۡ إِبۡرَٰهِيمَۚ … (حج/۷۸)
او شما را برگزید و هیچ سختی [و تنگنایی] در دین برایتان قرار نداد . [این آیین سهل و آسان ،] آیین پدرتان ابراهیم [است] …
قانی آدم آتا ، حوّا انه سی قانی دین بابامیز – خلیل الله سی
*
۱۲ـ عصای حضرت موسی (ع) گاهی در شکل پل و زمانی در هیئت اژدها :
فَأَوۡحَيۡنَآ إِلَىٰ مُوسَىٰٓ أَنِ ٱضۡرِب بِّعَصَاكَ ٱلۡبَحۡرَۖ فَٱنفَلَقَ فَكَانَ كُلُّ فِرۡقٖ كَٱلطَّوۡدِ ٱلۡعَظِيمِ ٦٣ (شعراء/۶۳)
: به موسی وحی کردیم: «عصایت را به دریا بزن» ؛ [هنگامی که عصایش را زد ، نیل] شکافته شد و هر بخشی [از آن ،] همچون کوهی بزرگ گشت.
فَأَلۡقَىٰ عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ ثُعۡبَانٞ مُّبِينٞ ٣٢ (اعراف۱۰۷ / شعراء ۳۲)
آنگاه [موسی] عصایش را افکند که ناگهان [به] اژد‌هایی آشکار [تبدیل] شد.
قانی موسی کلیم ، معجز عصاســی
گاهی کؤپروک ،گاهی ییلان گچیپ دور
*
۱۳ـ دم عیسی (ع) یا انفاس عیسوی :
( اشاره به نفس پاک حضرت عیسی دارد که با یک نفس مردگان را زنده و بیماران را شفا می داد .)
زنده کردن مردگان نیز همچون دمیدن روح در پرنده گِلی، معجزه مسیح بود:
… وَأُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰ بِإِذۡنِ ٱللَّهِۖ … ٤٩ ومردگان را با اذن خدا زنده میکنم .
از تعبیر زنده کردن مردگان که به صورت جمع بیان شده، فهمیده میشود که حضرت مسیح بارها مرده را زنده کرده بود
و زمانی که مرده ای را زنده میکرد، با او سخن میگفت، بعد دوباره او را می میراند.
در سوره مائده خدای سبحان خطاب به حضرت عیسی می فرماید:
… وَإِذۡ تُخۡرِجُ ٱلۡمَوۡتَىٰ بِإِذۡنِيۖ … ١١٠
«…و مردگان را (نیز) به فرمان من زنده میکردی»
عیسی گچدی ، دمدن جان بریپ مُرده
اگر آچسا یوسف یوزۆندن پرده
*
۱۴ـ جمال و زیبایی حضرت یوسف (ع) :
[زنان] چون او را دیدند ، [او را] بسیار بزرگ[وار و زیبا] شمردند و [از شدت شگفتی] دست‌هایشان را زخمی کردند و گفتند : «پناه بر الله! این بشر نیست ؛ این جز فرشته‌ای بزرگوار نیست».
عیسی گچدی، دمدن جان بریپ مُردا
اگر آچسا یوسف یۆزۆندن پرده
گورن بیهوش بو‌لو‌پ، یاتار شول یرده
شیله حسنی ماه تابان گچیپ دیر
*
۱۵ـ نهایت نزدیکی حضرت محمد (ص) به خداوند در شب معراج (قاب قوسین):
ذُو مِرَّةٖ فَٱسۡتَوَىٰ ٦ وَهُوَ بِٱلۡأُفُقِ ٱلۡأَعۡلَىٰ ٧ ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّىٰ ٨ فَكَانَ قَابَ قَوۡسَيۡنِ أَوۡ أَدۡنَىٰ ٩
[همان فرشتۀ] خوش‌منظری كه [با چهرۀ حقیقی‌اش در برابر پیامبر] ایستاد. در حالی که او در افق بالا [در آسمان] قرار داشت. سپس [جبرئیل] نزدیک شد ؛ و نزدیک‌تر؛ تا آنکه [فاصلۀ او با پیامبر] به اندازۀ طول دو کمان یا کمتر بود.
آن حضرتِ حق ، رسول معجزه آشدی
آسمانلار در به در قاپیسین آچدی
“قاب قوسین” باریپ، حقا قاویشدی
شول سرورِ ایکی جهان گچیپ دور
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.