علم لدنی در بیان فراغی‎

سلسله مقالات فرهنگ قرآنی و اسلامی فراغی (۱۲)

(با همکاری بنیاد فرهنگی نظریه همگرایی تمدن ها)

: حافظ اراز محمد آخوند یمرلی

علم لَدُنی در بیان فراغی

فَوَجَدَا عَبۡدٗا مِّنۡ عِبَادِنَآ ءَاتَيۡنَٰهُ رَحۡمَةٗ مِّنۡ عِندِنَا وَعَلَّمۡنَٰهُ مِن لَّدُنَّا عِلۡمٗا ٦٥  (65 کهف)

[در آنجا] بنده‌ای از بندگان ما [= خَضِر] را یافتند که از جانب خویش به او رحمتی داده بودیم و از نزد خود به وی دانشی [که این قصه آن را در بر دارد] آموخته بودیم.

*

کلمه « لَدُن » در زبان عربی به معنای « نزد » است و یاء آن یای نسبت است . مقصود از علم لدن علومی است که بدون تعلیم و تعلّم و بی‌واسطه از خداوند متعال دریافت می‌شود .

به عبارت دیگر علم لدنّی ، علمی است که از طریق کشف و الهام بدست می‌آید و نام دیگر آن علم اعلیٰ است . این علم ، مختصّ اهل قرب است و تنها با تعلیم و تفهیم ربّانی بدون واسطهٔ بشر به دست می‌آید نه با دلایل عقلی و شواهد نقلی .

در ضرب المثل  ترکمنی (آتالارنَقلی) هم داریم که می گوید : قویما قورساق بولماسا ، دورتما قورساق نئیله سین .   (آتالار نقلی ، قاضی ، ص۶۵)

منظور از «قویما قورساق» در اینجا همان علم لَدُن است .

*

حضرت مخدومقلی فراغی (رح) در اشعار خود در دو جا «علم لَدُن» را آورده اند : یکی در «ربّیم جلیل» و دیگری «دیوانا گلدی» .

کشف‌ ادیپ‌ علم‌‌ لَدُن‌ نی ‌، اهل عرفان‌ ایله‌ گیل       بی‌خبر دل‌لرگه‌ سر‌ّ آشکار ادن‌ ربّیم‌ جلیل

ای خداوند جلیلی که به دلهای نا آگاه ، اسرار مکنون الهی را آشکار نموده ای ، علم لدن را برایم کشف نموده و از عارفان خاصّ درگاهت گردان .

***

اوقیر بولسا، علم لدن آچیغلی          هم دیوانا، هم بنگی، هم ایچیگلی

اگر کسی طالب خواندن و آموزش آن علم باشد ، راه علم لدنی [حتی بر دیوانه و بنگیان ، بلکه بر مستِ] باز بوده و باید [از خداوند] طلب نمود .

………………………………………………………………………………….

توضیح و یادآوری :

۱ـ در حدیث شریف آمده است : « وَدِدنا أنَّ مُوسى كان صَبَرَ حَتَّى يَقُصَّ اللهُ عَلَينَا مِن خَبَرِهِما»

ای کاش موسی (ع) بیشتر صبر می کرد تا خدا (بیشتر) از ماجرای این دو ذات بزرگوار را برای ما بازگو می کرد. [ چون موسی (ع) به کارهای ظاهراً نامتعارف خضر(ع) در هر سه مرحله اعتراض کرده بود .] (تاج الاصول ، ج۴ ، رقم حدیث۳۸۲۱)

۲ـ در فتوحات از سلطان العارفین [بایزید بسطامی] قدس سره نقل می کند که با جمعی از دانشمندان می گفتند : اخذتم علمکم میتا عن میت و اخذنا علما عن الحی الذی لا یموت [ علمی که شما آموختید از جانب مُرده به مُرده است ، و علمی ما آموختیم از جانب خداوندی است که مرگ بر او راه نداشته و همیشه زنده است ] . (تفسیر حسینی ص۶۵۲)

۳ـ مثنوی معنوی :

علم هایِ اهل دل ، حمّالشان            علم هایِ اهل تن ، احمالشان

علم چون بر دل زند یاری شود            علم چون بر تن زند ، باری شود

حافظ می‌فرماید:

نگار من که بمکتب نرفت و خط ننوشت           بغمزه مسئله آموز صد مدرس شد.